Towards celebration of 30 years of establishment of Institute of Environmental Science and Engineering (IESE).

VIỆN KHOA HỌC VÀ KỸ THUẬT MÔI TRƯỜNG (IESE) - TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG:

30 NĂM XÂY DỰNG, TRƯỞNG THÀNH VÀ GẮN BÓ VỚI SỰ PHÁT TRIỂN CỦA NGÀNH MÔI TRƯỜNG VIỆT NAM

GS.TS. Nguyễn Việt Anh
Viện trưởng, Viện Khoa học và Kỹ thuật Môi trường (IESE), Trường Đại học Xây dựng

Quá trình hình thành và phát triển

Tiền thân của Viện Khoa học và Kỹ thuật Môi trường (IESE) là Trung tâm Kỹ thuật Môi trường Đô thị và Khu công nghiệp (CEETIA) được thành lập từ năm 1989, do GS. TSKH.NGND.Phạm Ngọc Đăng, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Xây dựng (ĐHXD) làm Giám đốc. Năm 2007, IESE được thành lập trên cơ sở nâng cấp và hợp nhất CEETIA với Khoa Kỹ thuật Môi trường (KTMT)Trường ĐHXD theo Quyết định số 8168/QĐ-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GĐ&ĐT). Năm 2014, IESE chuyển đổi sang hoạt động theo cơ chế tự hạch toán theo Nghị định 115/NĐ-CP và Quyết định số 1542/QĐ-BGDĐT của Bộ GD&ĐT.Viện được Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động KH&CN số A-724 năm 2008, bổ sung thêm ngành nghề năm 2015. Năm 1994, Trạm Quan trắc và phân tích môi trường phía Bắc thuộc Mạng lưới quan trắc môi trường quốc gia được thành lập, đặt tại Trung tâm CEETIA.

Hiện IESE có 62 cán bộ và cộng tác viên (trong đó có 2 GS.TSKH, 3 GS.TS, 14 PGS. TS, 15 TS, 20 ThS, 8 ĐH và CĐ). Nguồn nhân lực chủ chốt của Viện gồm các GS, PGS, GV, NCV của Khoa KTMT và các Khoa khác thuộc Trường ĐHXD.

Từ khi hình thành ngành và đào tạo khóa sinh viên đầu tiên tại Khoa Xây dựng (năm1956) đến nay Viện đã có 63 năm kinh nghiệm về đào tạo. Với lĩnh vực nghiên cứu KTMT, tư vấn, quan trắc và phân tích môi trường, triển khai ứng dụng, thiết kế, lắp đặt và cải tạo các hệ thống  kiểm soát ô nhiễm môi trường, thực hiện các dịch vụ KH&CN về môi trường đến nay CEETIA đã tròn 30 năm kinh nghiệm.

Một số thành tích tiêu biểu

Về giáo dục, đào tạo và truyền thông môi trường

Tính đến năm 2019, cùng với Khoa KTMT và các đơn vị thuộc Trường ĐHXD, IESE đã tham gia đào tạo được khoảng 5.000 kỹ sư Cấp thoát nước - Môi trường nước, Hệ thống kỹ thuật trong công trình (trước đây là Thông gió - Cấp nhiệt; Vi khí hậu - Môi trường không khí), Công nghệ kỹ thuật môi trường; khoảng 400 Thạc sỹ KTMT, Kỹ thuật cơ sở hạ tầng, trên 30 Tiến sỹ Công nghệ môi trường, Cấp thoát nước, Vi khí hậu và Môi trường không khí; Biên soạn nhiều giáo trình, tài liệu khoa học phục vụ cho đào tạo và nghiên cứu trong lĩnh vực BVMT. Các tài liệu, giáo trình này được dùng để giảng dạy cho sinh viên và nghiên cứu sinh ngành kỹ thuật hạ tầng và kỹ thuật, khoa học môi trường tại Trường ĐHXD, cũng như ở các trường đại học khác. Ngoài ra, IESE đã tổ chức khoảng 150 khóa tập huấn ngắn hạn về quan trắc môi trường, quản lý môi trường, công nghệ xử lý nước và nước thải, quản lý vận hành và bảo dưỡng các công trình cấp thoát nước, hệ thống kỹ thuật trong công trình...cho cán bộ các Bộ/ngành, địa phương, doanh nghiệp, dự án phát triển và cho các nước vùng Trung Á, Lào, Ethiopia,... Nhiều khóa tập huấn, hoạt động truyền thông được tổ chức trên cả nước, đóng góp thiết thực trong việc nâng cao nhận thức của cộng đồng về sức khỏe, vệ sinh và BVMT.

Nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ về BVMT

CEETIA và IESE được giao thực hiện và hoàn thành nhiều đề tài KHCN cấp Nhà nước, tiêu biểu như 3 đề tài thuộc Chương trình sử dụng hợp lý tài nguyên và BVMT (KT 02.03, KT 02.05, KHCN 07.11 (1991-2000); Đề tài nhánh KH 08-02: Quy hoạch môi trường nước vùng đồng bằng sông Hồng (2001- 2003); Đánh giá diễn biến môi trường 2 vùng trọng điểm kinh tế (2002 - 2003); Đánh giá tác động sản xuất vật liệu amiăng đối với sức khỏe và đề xuất chính sách phù hợp (2002 - 2003); Nhiệm vụ hợp tác quốc tế theo Nghị định thư với Đức: Các giải pháp thu gom và xử lý tổng hợp chất thải theo mô hình bán tập trung cho các đô thị Việt Nam. Nghiên cứu điển hình ở TP. Hà Nội (Semi-san) (2009 - 2011); Nghiên cứu ứng dụng màng lọc nano xử lý nước biển thành nước sinh hoạt (2010 - 2012); Dự án sản xuất thử nghiệm: Thiết bị xử lý nước thải tại chỗ hợp khối theo kiểu môđun, tiêu thụ ít năng lượng (2012 - 2014); Nghiên cứu và đề xuất các giải pháp nhằm giảm thiểu phát thải CO₂ trong sản xuất gạch ngói, gốm sứ, Chương trình BĐKH-35/2013 (2013 - 2014); Nghiên cứu phát triển công nghệ thân thiện môi trường trong xử lý rác thải sinh hoạt, KC.08.27/11-15 (2013 - 2015).

Bên cạnh đó, CEETIA và IESE đã chủ trì thực hiện khoảng 150 đề tài, nhiệm vụ KHCN cấp Bộ và cấp tỉnh/thành phố, theo các hướng trọng tâm: Xây dựng chiến lược, chính sách và kế hoạch BVMTquốc gia và địa phương; Nghiên cứu giải quyết vấn đề cung cấp nước sạch, vệ sinh môi trường cho đô thị, nông thôn, cơ sở công nghiệp; Kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí, nước, chất thải rắn, tiếng ồn... Một số đề tài NCKH, triển khai ứng dụng tiêu biểu: Lập Báo cáo hiện trạng môi trường Việt Nam hàng năm (Bộ TN&MT, 1996 - 2005); Quan trắc và phân tích môi trường các tỉnh phía Bắc (Bộ TN&MT, Bộ GD&ĐT, 1996 - 2018); Xử lý nước thải theo mô hình phân tán cho các đô thị Việt Nam; Các giải pháp vệ sinh chi phí thấp và bền vững trong điều kiện Việt Nam (Bộ GD&ĐT, 2001 - 2003, 2003 - 2004); Nghiên cứu thiết kế, chế tạo và lắp đặt lò đốt rác thải công nghiệp nguy hại và chất thải y tế cùng với thiết bị xử lý khí thải lò đốt (Bộ KH&CN, 2002 - 2003); Nghiên cứu tuần hoàn và xử lý nước rỉ bãi chôn lấp rác(Bộ GD&ĐT, 2006); Nghiên cứu đề xuất giải pháp giảm thiểu diện tích chôn lấp thông qua phát triển công nghệ xử lý rác thải qui mô nhỏ - Ứng dụng cho khu vực dân cư ven đô (Bộ Xây dựng, 2015). Ngoài ra, Viện còn thực hiện nhiều đề tài liên quan đến: Các giải pháp cải thiện môi trường nước một số sông, hồ đô thị (Bộ GD&ĐT, 2007; Sở KH&CN Hà Nội, 2007 và 2016 – 2018); Xây dựng mô hình BVMT tiên tiến trong cộng đồng dân cư (Bộ TN&MT, 2006-2007); Nghiên cứu chế tạo vật liệu polyme làm giá thể vi sinh và ứng dụng trong xử lý nước thải (Sở KH&CN Hà Nội, 2005 - 2006); Nghiên cứu chế tạo các modun xử lý nước thải sinh hoạt quy mô nhỏ (Bộ GD&ĐT, 2007-2008); Nghiên cứu xử lý amoni trong nước ngầm (Bộ GD&ĐT, 2007-2008); Nghiên cứu áp dụng công nghệ tuyển nổi để xử lý nước cấp và bùn cặn (Bộ Xây dựng và Sở KH&CN Hà Nội, 2007 - 2009)…

Dịch vụ tư vấn KH&CN, triển khai ứng dụng công nghệ môi trường vào thực tế

IESE đã thực hiện nhiều hợp đồng dịch vụ KHCN: Tư vấn thiết kế, khảo sát, lập báo cáo nghiên cứu khả thi và quản lý dự án, đánh giá hồ sơ thầu, lập Báo cáo môi trường chiến lược (ĐMC), Báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM), tập huấn và chuyển giao công nghệ quản lý vận hành, khai thác các hệ thống, công trình cấp nước, xử lý nước, hệ thống kỹ thuật trong công trình dân dụng và công nghiệp, xử lý nước thải, khí thải, chất thải rắn, tiếng ồn, quan trắc, phân tích chất lượng môi trường.Đồng thời, IESE đã thực hiện khoảng trên 150 báo cáo ĐTM khác nhau.

       Là một đơn vị có thế mạnh trong nghiên cứu, triển khai các thành tựu KHCN, ứng dụng vào thực tiễn, CEETIA và IESE đã ứng dụng thành công hàng trăm công trình cấp thoát nước, xử lý nước cấp, nước thải, xử lý chất thải rắn, nước rác, xử lý bùn cặn, khí thải, thông gió, điều hòa không khí, cấp nhiệt,... ở trên khắp cả nước. Một số công trình tiêu biểu như: Nghiên cứu chế tạo thành công lò đốt chất thải công nghiệp nguy hại có bộ xử lý khói thải, công suất 125-150 kg/h, triển khai lắp đặt cho Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn vận hành từ năm 2003. Công trình nhận được Huy chương tại Hội chợ Công nghệ - Thiết bị Techmart 2003, được cấp bằng Sở hữu trí tuệ; Trạm XLNT công suất 250 m³/ngày, Bệnh viện Đa khoa Hà Giang (2003); Trạm XLNT Bệnh viện Đa khoa Bắc Ninh; Trạm XLNT Bệnh viện Lao phổi TW Phúc Yên (2008); Hệ thống Cấp nước và XLNT Công ty Super phốt phát và hóa chất Lâm Thao (1997); Trạm XLNT Khu du lịch Vườn Đào, Bãi Cháy, 2.500 m³/ngày (1998); Trạm XLNT Cung Quy hoạch, Mỹ Đình, Hà Nội, 100 m³/ngày (2010); Bể XLNT Nhà đón tiếp, Khu mộ Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Vũng Chùa, Quảng Bình (2017); Thiết kế, thi công lắp đặt hệ thống xử lý khí thải lò hồ quang nấu thép, Công ty Bê tông Thép Ninh Bình (1998); Thiết kế hệ thống điều hòa không khí Nhà thi đấu Phú Thọ (2009); Thiết kế hệ thống cấp khí sạch và điều hòa không khí, Bệnh viện Hữu nghị Đa khoa Nghệ An (2015); Thiết kế, lắp đặt hệ thống lọc nước Tổ hợp Artemis, Hà Nội (2017), Tứ Hiệp - Hồng Hà Dầu khí, Hà Nội (2018).

       IESE đã nghiên cứu thành công, chế tạo và lắp đặt hàng trăm hệ thống XLNT kiểu mô đun chế tạo sẵn bằng composite, như: Các bể XLNT chế tạo sẵn, công suất 20 m³/ngày cho Khu biệt thự sinh thái Đông Anh, Hà Nội (2010); 50 m³/ngày, Khu biệt thự cao cấp trong khuôn viên Trung tâm Hội nghị Quốc gia Mỹ Đình, Hà Nội (2010); 25 m³/ngày, Công ty Đá ốp lát cao cấp Vicostone (2011); 20 m³/ngày, Bến tàu du lịch đảo Cát Bà, Hải Phòng (2011); 50 m³/ngày cho Khu di tích - danh lam thắng cảnh Tây Thiên, Vĩnh Phúc (2012); 25 m³/ngày, Công ty Đá ốp lát Stylestone (2013); 50 m³/ngày, Khu di tích lịch sử Đá Chông (K9) (2014); 150 m³/ngày, Làng hoa Thuỵ Khuê, Hà Nội (2014). Giải pháp bể XLNT chế tạo sẵn kiểu mô đun của IESE đã được nhận Huy chương tại Hội chợ Công nghệ - Thiết bị Việt Nam Techmart 2003 và 2015, được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Bằng sáng chế.

       Đặc biệt, IESE đã chủ trì thiết kế, thi công, đưa vào sử dụng thành công Hệ thống hồ sinh học kiểm soát sự cố do nước thải cho Khu Liên hợp Gang thép Hưng nghiệp Formosa Hà Tĩnh, công suất 36.000m³/ngày (2016 - 2017); Công ty Dệt Pacific Crystal, công suất 4.500m³/ngày (2017 - 2018). Giải pháp này đã và đang góp phần quan trọng trong kiểm soát ô nhiễm do nước thải công nghiệp tại các cơ sở sản xuất, và trở thành một mô hình cho kiểm soát sự cố do nước thải công nghiệp ở Việt Nam.

Phục vụ công tác quản lý môi trường của Nhà nước

Nhiều năm qua, các cán bộ, chuyên gia của CEETIA và IESE đã có nhiều đóng góp tích cực, phục vụ hiệu quả cho công tác quản lý nhà nước về BVMT. GS.TSKH. Phạm Ngọc Đăng, GS. TS. Trần Hiếu Nhuệ và các chuyên gia CEETIA đã tham gia biên soạn, đóng góp ý kiến cho bộ Luật BVMT đầu tiên của nước ta (ban hành năm 1993).Từ năm 1995 đến 2005, liên tục hàng năm CEETIA được giao chủ trì nghiên cứu xây dựng Báo cáo Hiện trạng môi trường Việt Nam của Bộ KHCN&MT trước đây, nay là Bộ TN&MT để trình Quốc hội. Các chuyên gia của IESE thường xuyên tham gia các Hội đồng kỹ thuật, Tổ chuyên gia, tham gia xây dựng, tư vấn phản biện nhiều chính sách, văn bản pháp quy về BVMT cùng các cơ quan quản lý Nhà nước. CEETIA và IESE đã tham gia xây dựng Chính sách, Chiến lược BVMT quốc gia và Chiến lược BVMT cho một số ngành kinh tế, một số tỉnh/thành phố; Nghiên cứu xây dựng hướng dẫn lập Báo cáo ĐTM cho các dự án quy hoạch phát triển KT-XH, xây dựng cảng, phát triển giao thông đường bộ, đầu tư sản xuất giấy và bột giấy.

Từ năm 1995 đến nay, Trạm Quan trắc và phân tích môi trường đã và đang hoàn thành tốt nhiệm vụ thường xuyên do Tổng cục Môi trường giao, định kỳ 6 lần/năm quan trắc môi trường các tỉnh/thành phố: Lạng Sơn, Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Vinh và Huế, thực hiện các đợt quan trắc môi trường đột xuất về ô nhiễm công nghiệp. Kết quả quan trắc được sử dụng làm cơ sở dữ liệu phục vụ lập Báo cáo Hiện trạng môi trường quốc gia hàng năm và công tác quản lý môi trường nói chung.

Hợp tác quốc tế về BVMT

Là một địa chỉ tin cậy của các đối tác quốc tế, CEETIA và IESE đã triển khai nhiều dự án hợp tác quốc tế như: Tăng cường năng lực trong giáo dục, đào tạo và nghiên cứu trong lĩnh vực KH-CN môi trường ở phía Bắc (ESTNV) do SDC, Thụy Sĩ tài trợ (1998 - 2003 và 2003 - 2007); Dự án với IDRC (Canađa) về Nghiên cứu đánh giá môi trường KCN Thượng Đình và Hồ Tây; JSPS, hợp tác với Đại học Kumamoto, Osaka, Nhật Bản (1998 – 2002); Đánh giá tác động môi trường không khí Hà Nội, với Trung tâm Đông-Tây, Chương trình Môi trường Mỹ - Á, nhiều hoạt động với các tổ chức quốc tế như UNDP, UN-HABITAT, WHO, UNIDO, UNEP, WB, ADB, JICA, DANIDA, SIDA, KOICA, GIZ, BC…

Trước bối cảnh hội nhập quốc tế, thu hút đầu tư vào Việt Nam thời gian gần đây, các hoạt động hợp tác quốc tế của IESE ngày càng được đẩy mạnh, tiêu biểu như: Chương trình Liên kết với Châu Á do EU tài trợ Asia-Link: Biên soạn tài liệu giảng dạy đại học về Vệ sinh chi phí thấp và bền vững (LCST) (2004 - 2005); Các hợp tác với các trường đại học ở Nhật Bản về đào tạo và NCKJ trong lĩnh vực KTMT: ĐHTH Kitakyushu, Kumamoto, Kyoto, Tokyo,... (2002 đến nay); Hợp tác với Quỹ Bill & Melinda Gates (BMGF): Nghiên cứu tài chính của quản lý phân bùn, nhìn từ góc độ doanh nghiệp (2011 – 2012); Hợp tác với Viện Công nghệ Nước Thụy Sĩ (SANDEC, EAWAG): Mô hình quản lý và công nghệ xử lý phân bùn, thu hồi tài nguyên phù hợp (PURR) (2013 – 2018); Hợp tác với ĐHTH KU Leuven, Bỉ, Công nghệ xử lý nước thải bằng phương pháp sinh học với màng lọc (MBR), VLIR-OUS tài trợ (2014 – 2015); Xây dựng Chương trình đào tạo mới về Các thành phố thông minh và bền vững ở Châu Á (SAUNAC), Erasmus+, EU tài trợ (2016 – 2019); Nghiên cứu ứng dụng các công cụ vệ tinh viễn thám trắc địa và mô hình phục vụ quản lý tài nguyên nước ngầm đồng bằng sông Hồng, USAID, Hoa Kỳ tài trợ (2017 – 2018); So sánh mối quan hệ thực nghiệm của MODIS AOD và bụi giữa Hà Nội và Seoul (2017 – 2018); Nghiên cứu kiểm soát ô nhiễm do nước thải công nghiệp theo lưu vực sông, Quỹ KWEF, Nhật Bản tài trợ (2017 – 2019); Nghiên cứu tối ưu nhà kính trồng cà chua tích hợp năng lượng mặt trời và các công nghệ hiệu quả năng lượng, IFS tài trợ (2018); Hợp tác với ĐHQG Seoul (SNU) về Cấp nước và Vệ sinh bền vững (WASAT), do Hàn Quốc tài trợ (2017 – 2020).

Khen thưởng vì những thành tích trong BVMT

Tập thể và nhiều cá nhân của CEETIA, IESE đã nhận được nhiều phần thưởng cao quý của Chính phủ, các Bộ/ngành, địa phương, các tổ chức chính trị - xã hội như: Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ; Bằng khen của Bộ KH&CN, Bộ TN&MT, Bộ GD&ĐT, UBND TP. Hà Nội; Bằng khen của Liên hiệp các hội KH&KT Việt Nam, Tổng hội Xây dựng Việt Nam, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam; Giải thưởng Môi trường của Bộ TN&MT; Cúp Môi trường Việt Nam; Giải thưởng Thăng Long về KH-CN; vv… Các chuyên gia của CEETIA và IESE đã có 05 Bằng Sáng chế độc quyền, 01 Bằng Giải pháp hữu ích cho các sản phẩm KHCN của mình.

Trong giai đoạn 5 năm trở lại đây (2014 đến nay), đứng trước tình hình mới, IESE đã mạnh dạn cải tổ lại bộ máy theo hướng chuyên nghiệp hóa, chuyên môn hóa hoạt động. IESE đã áp dụng hệ thống quản lý doanh nghiệp ISO, được cấp các chứng chỉ năng lực hoạt động chuyên môn trong lĩnh vực quan trắc, phân tích môi trường, thiết kế, thi công các công trình kỹ thuật hạ tầng và môi trường,... Trước bối cảnh mới, các hướng hoạt động chính mà IESE tập trung vào là: phát huy mạnh hơn nữa tiềm năng của đội ngũ cán bộ khoa học trong Trường ĐHXD và cộng tác viên, hợp tác với các doanh nghiệp đối tác và hợp tác quốc tế, nghiên cứu các công nghệ mới trong lĩnh vực kỹ thuật hạ tầng và kỹ thuật môi trường, các giải pháp công nghệ môi trường thông minh, kiểm soát ô nhiễm công nghiệp, xử lý và thu hồi các chất có ích từ nước thải, bùn, chất thải rắn, thúc đẩy phát triển công trình xanh, thành phố thông minh.

Kết luận

Nhìn lại 30 năm xây dựng và trưởng thành, Viện Khoa học và Kỹ thuật Môi trường (IESE), Trường ĐHXD đã phát triển đúng hướng, đạt được nhiều thành tựu toàn diện và đáng tự hào. IESE thực sự đã trở thành một chỗ dựa tin cậy, nơi các cán bộ khoa học của Trường ĐHXD có cơ hội phát huy năng lực và trưởng thành, là địa chỉ tin cậy về nghiên cứu, ứng dụng, cung cấp dịch vụ KHCN về kỹ thuật hạ tầng và KTMT, đóng góp hiệu quả cho sự nghiệp BVMT của đất nước. Trong bối cảnh hiện nay, khi nước ta đang trên con đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa, các vấn đề thực tiễn như ô nhiễm môi trường, suy thoái và cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, những ảnh hưởng của biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng khốc liệt, đòi hỏi phải có giải pháp thích ứng cho phù hợp. Xu hướng hội nhập và toàn cầu hóa, các yêu cầu bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, thực thi kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn đang đặt ra những thách thức rất lớn, đồng thời cũng là những cơ hội không nhỏ đối với IESE. Tập thể cán bộ Viện quyết tâm duy trì và nâng cao uy tín, thương hiệu của IESE, góp phần tích cực hơn cho sự phát triển của Trường ĐHXD, của sự nghiệp BVMT, phát triển bền vững của đất nước.